Απέτυχαν να προβλέψουν την οικονομική κρίση λόγω αδυναμίας ή διαπλοκής;

Οικονομολόγοι

Οι ειδήμονες των οικονομικών θεσπίζουν κανόνες συμπεριφοράς προκειμένου να αποκαταστήσουν τη χαμένη τους αξιοπιστία εν μέσω έντονης αμφισβήτησης της επιστήμης τους

Ρεπορτάζ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΡΓΙΟΛΗΣ

Διαπλοκή με ιδιωτικά συμφέροντα, απουσία κανόνων δεοντολογίας, δογματισμός και έλλειψη εναλλακτικών προς την κυρίαρχη σκέψη προτάσεων συνθέτουν το «κατηγορητήριο» προς τους οικονομολόγους οι οποίοι σε περιόδους κρίσεων, όπως αυτή που διανύουμε, καλούνται να «απολογηθούν» στο αμείλικτο ερώτημα: γιατί δεν κατάφεραν να προβλέψουν την επερχόμενη καταστροφή;

Ξεπερνώντας όμως ακόμα και αυτή την - εγγενή και εν πολλοίς δικαιολογημένη - αδυναμία της οικονομικής επιστήμης, το βασικότερο ζήτημα που ανακύπτει σήμερα αφορά την αξιοπιστία των ειδημόνων της οικονομίας. Πόσο επιστημονικές είναι οι αναλύσεις ενός ειδικού ο οποίος διατηρεί σχέσεις εξάρτησης με (άδηλα πολλές φορές) ιδιωτικά συμφέροντα; Από την άλλη πλευρά μέχρι ποιου σημείου μπορεί ένας οικονομολόγος να «νερώσει το κρασί του» ανάλογα με την ιδεολογική αφετηρία του ή τις κοινωνικές επιταγές;

Ο αντίλογος στο πρώτο ερώτημα είναι ότι οι ειδήμονες επί των οικονομικών δεν είναι μάντεις. Αντίθετα με τους υπηρέτες των θετικών επιστημών, οι ίδιοι καλούνται να περιγράψουν εν εξελίξει φαινόμενα ή να διερευνήσουν πιθανά σενάρια χωρίς να μπορούν να βασιστούν σε φυσικούς νόμους. Οικονομία δεν είναι μόνο μαθηματικά μοντέλα αλλά μια επιστήμη πιθανοτήτων. «Η ανέγερση μιας πολυκατοικίας στηρίζεται στον νόμο της βαρύτητας, όμως ένα οικονομικό μέτρο είναι κατά βάση ζήτημα επιλογής» εξηγεί ο διευθυντής του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας (CNRS) Αντρέ Ορλεάν στη «Le Monde».

Η επιστημονική κοινότητα των οικονομολόγων αναγνωρίζει ότι η ίδια η βάση της οικονομικής σκέψης, δηλαδή η θεωρία και οι προτάσεις που απορρέουν από αυτήν, είναι πολιτικά φορτισμένη. «Το δέον γενέσθαι δεν επιδέχεται ουδέτερη απάντηση στην οικονομία» παραδέχεται ο γάλλος οικονομολόγος.

Ενώ όμως η ιδεολογική αφετηρία των οικονομολόγων είναι τις περισσότερες φορές γνωστή, δεν ισχύει το ίδιο και για τις οικονομικές τους εξαρτήσεις. Με άλλα λόγια, για τις περιπτώσεις στις οποίες κάποιος αμείβεται όχι για αυτά που πιστεύει αλλά για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα αυτού που τον αμείβει. Σε πρόσφατο άρθρο της η «Monde Diplomatique» προβάλλει χαρακτηριστικές περιπτώσεις οικονομολόγων οι οποίοι εμφανίζονται στα μέσα ενημέρωσης ως «αμερόληπτοι» ενώ εισπράττουν υψηλές αμοιβές ως σύμβουλοι επιχειρήσεων ή χρηματοπιστωτικών ομίλων.

Η ελληνική κρίση παρέχει πλήθος τέτοιων παραδειγμάτων. «Μπορούμε να φανταστούμε έναν οικονομολόγο της Goldman Sachs να διαπιστώνει ότι η οικονομική κρίση της Ελλάδας οφείλεται στο παράνομο χρέος της και να προτείνει τη διαγραφή του;» είναι το ρητορικό ερώτημα που απευθύνει ο συντάκτης της «Monde Diplomatique». Και όμως, ο ίδιος διαπιστώνει ότι πολλές φορές ο γαλλικός (και όχι μόνο) Τύπος προβάλλει ως επιστημονικοφανείς αναλύσεις «των δεινών της ελληνικής οικονομίας» απόψεις οικονομολόγων οι οποίοι κατέχουν θέσεις στην UBS, τη Natixis και την Goldman Sachs. Τις τράπεζες, δηλαδή, που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο επωφελήθηκαν από τη δημιουργία του χρέους.

Το χειρότερο είναι ότι πολλές φορές (και με τη συνενοχή του δημοσιογραφικού κόσμου) δεν αποκαλύπτεται η πραγματική ιδιότητα του ατόμου που εκφέρει γνώμη ή παρουσιάζεται μόνο ένα μέρος από το βιογραφικό του. Ετσι ο Λάρι Σάμερς, ένας από τους στενότερους συμβούλους του Μπαράκ Ομπάμα σε ζητήματα του τραπεζικού κλάδου, αμείβεται (πλουσιοπάροχα) από κερδοσκοπικά κεφάλαια όπως το D.Ε. Shaw ή άλλους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς για παροχή υπηρεσιών.

ΣΤΡΑΤΕΥΣΗ. Επίσης άλλοι οικονομολόγοι όπως ο Ζαν Ερβέ Λορενζί και ο Ελί Κοέν καλούνται σε τηλεοπτικά πάνελ στη Γαλλία για να αναλύσουν την κρίση ως σύμβουλοι του υποψηφίου των Σοσιαλιστών Φρανσουά Ολάντ, χωρίς όμως να δηλώνεται η σχέση τους με τους τραπεζικούς ομίλους ΒΝΡ Paribas και Edmond de Rothschild Banque.

Βέβαια η ιδέα της στράτευσης των οικονομολόγων δεν είναι καινούργια.

Ηδη από το 1949 ένας από τους θεμελιωτές της σύγχρονης νεοφιλελεύθερης σκέψης, ο Αυστριακός Φρίντριχ Χάγιεκ, είχε προωθήσει ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο ώστε κάποιοι ομοϊδεάτες του να μετατραπούν σε «μεταπωλητές ιδεών» (second hand dealers in ideas) προκειμένου να αποδομήσουν με δημόσιες παρεμβάσεις την οικονομική θεωρία του Κέινς.

Η ιδεολογική αντιπαράθεση είναι βέβαια θεμιτή. Ομως η αξιοπιστία και η πρόσδεση με ιδιωτικά συμφέροντα είναι ασύμβατες έννοιες για την οικονομική επιστήμη. Ωστόσο δεν υπάρχει μέχρι σήμερα κώδικας δεοντολογίας για τους οικονομολόγους. Το κενό αυτό επιχειρούν τώρα να καλύψουν οι πρωτοβουλίες της Αμερικανικής Ομοσπονδίας Οικονομολόγων (ΑΕΑ) και το Γαλλικό Παρατηρητήριο Οικονομικών Συγκυριών (OFCE).

Οι δύο φορείς κατάρτισαν έναν στοιχειώδη κανονισμό «χρηστής συμπεριφοράς» με βασική επιδίωξη τη διαφάνεια στις οικονομικές αλληλεξαρτήσεις των μελών τους. Η τήρησή του εναπόκειται ασφαλώς στον επαγγελματισμό των ιδίων.

www.tanea.gr